Najstariji rudnik u Evropi

Nebojša Grujičić:
NAJSTARIJI RUDNIK U EVROPI

Iskopavanjima na arheološkim lokalitetema Belovode i Belolice nedaleko od Petrovca na Mlavi dokazano je da je Vinčanska kultura od samog svog početka sredinom petog milenijuma pre naše ere poznavala obradu metala, što će za posledicu imati reviziju dosadašnjih predstava o rađanju civilizacije

Predmeti sa nalazišta Belovode stari 7.000 godina:
Askos (ritualna posuda)

Za ovu godinu završena su arheološka iskopavanja velikog vinčanskog naselja na lokalitetu Belovode u ataru sela Veliko Leole kod Petrovca na Mlavi, kao i preliminarna istraživanja tek otkrivenog praistorijskog rudnika bakra na lokalitetu Belolice (Faca Bjelji) u selu Ždrelu, desetak kilometara istočno od Belovoda. Prvi dostupni rezultati ovih istraživanja su spektakularni. Po njima, Balkan je kolevka evropske metalurgije, Vinčanska kultura je autohtona i prva evropska kultura koja je poznavala obradu metala, a datiranje početaka metalne kulture pomera se u prošlost za najmanje hiljadu i po godina.

PRAISTORIJSKI METROPOLIS:

Sve je počelo pedesetih godina XX veka, kada je arheolog amater Nikola Krstić, nastavnik fizičkog vaspitanja u Osnovnoj školi u Petrovcu, biciklom obilazio Homolje i tokom deset godina istraživanja uredno upisao i opisao 187 arheoloških lokaliteta na koja je naišao. Među njima se nalazio i lokalitet Belovode, 2 km zapadno od sela Veliko Laole, u nizini između reka Busur i Mlava. Tu, u njivama u okolini jednog izvora, Krstić je pronašao kremena sečiva, komade ornamentisane keramike i male skulpture, na osnovu čega je lokalitet znalački okarakterisao kao najbogatije arheološko nalazište u dolini Mlave.

Lokalitet je arheološki registrovan 1988, a 1994. godine su arheolozi Dušan Šljivar iz Narodnog muzeja u Beogradu i Dragan Jacanović iz Narodnog muzeja u Požarevcu u okviru projekta "Neolit u dolini Velike Morave i basenu Mlave" tragom Krstićevih beleški krenuli u preliminarnu sondažu terena. Pre početka realizacije ovog projekta na arheološkoj mapi Srbije prostor Homolja pretstavljao je belu mrlju, bez ijednog neolitskog naselja. Istraživanja su pokazala da je naselje Belovode osnovano oko 5500 godina p.n.e, da dakle pripada najstarijem periodu Vinčanske kulture poznatom kao period Vinča-Tordoš, da je izgorelo oko 4500. g.p.n.e, i da je u pitanju jedno od najvećih dosad poznatih naselja iz tog perioda. "Belovode su za Vinčansku civilizaciju metropola poput danas Njujorka ili Pariza", priča za "Vreme" Dragan Jacanović. "Do ovog otkrića za velika neolitska naselja smatrana su ona koja su se rasprostirala na površini od oko 20 hektara, dok se većina naselja prostirala na 5-10 hektara. Belovode su naselje od 100 hektara koje je u završnoj fazi imalo 700-800 kuća. Takvih naselja nema mnogo. Belevode, zajedno sa Konjušnicom u Viteževu i Pločnikom kod Prokuplja mogu se smatrati evropskim metropolama petog milenijuma p.n.e."

Dr Borislav Jovanović iz arheološkog instituta u Beogradu, ekspert za arheometalurgiju i čovek koji je sedamdesetih godina otkrio i istražio doskora najstariji poznati rudnik Rudna glava kod Majdanpeka (datiran na oko 5000. g.p.n.e), nagovestio je Šljivaru i Jacanoviću mogućnost da u okviru vinčanskih naselja u tom kraju mogu da pronađu sitne grumenčiće ruda bakra – malahita i azurita. Tako je ranije na lokalitetima Divostin i Selevac iz istog perioda, na površini od 2500 m2 nađeno 110 arheometalurških uzoraka ovih ruda, od kojih 90% nije prelazilo veličinu mm3, pa se na osnovu njih ništa nije moglo zaključiti o eventualnoj metalurškoj obradi. U Belovodama je situacija bila potpuno drugačija. "Već posle tri-četiri dana radnici na iskopavanju su nas u šali pitali da nisu Vinčanci možda prskali vinovu lozu, jer su naišli na plavi kamen", kaže Jacanović. Na površini od samo 250 m2 pronađeno je na hiljade uzoraka rude, od kojih su neki težili i preko jednog kilograma. Pokazalo se da je u pitanju ruda sa visokim procentom bakra, ali bila je očigledna i još jedna činjenica – uzorci su predstavljali zapravo šljaku, bakarnu rudu iz koje je bakar najpre bio izvučen termičkom obradom. To je značilo da su stanovnici Belovoda znali kako da liju bakar, da je Vinčanska kultura od svojih početaka poznavala tajnu metalurgije i da je Vinča – definitivno prva metalna kultura Evrope, a možda i u svetu.